MATAMSHI: WEHLSH

MAHALI: Uingereza (Wales)

Angalia pia: Waethiopia - Utangulizi, Mahali, Lugha, Ngano, Dini, Likizo kuu, Mila ya kifungu

IDADI YA WATU: 2.8 milioni

LUGHA: Kiingereza; Welsh

DINI: Methodism; Uanglikana; Upresbiteri; Ukatoliki wa Kirumi; idadi ndogo ya Wayahudi, Waislamu, Wahindu, na Masingasinga

1 • UTANGULIZI

Wales ni mojawapo ya nchi nne za Uingereza. (Nyingine ni Uingereza, Scotland, na Ireland Kaskazini.) Wales ni Waselti (Ulaya ya kati na ya magharibi) kwa asili na wana lugha na urithi wao wa kitamaduni. Sehemu ya kusini ya Wales ilitawaliwa na Wanormani wakati wa karne ya kumi na moja BK. Utawala wa mwisho uliojitegemea—Gwynedd, unaofanyizwa na sehemu kubwa ya Wales Kaskazini na Kati—ulishindwa na Edward I wa Uingereza mwaka wa 1284. Mwana mkubwa zaidi wa Edward alipewa cheo cha Prince of Wales. Cheo hicho kimekuwa kikishikiliwa na mwana mkubwa zaidi wa mfalme anayetawala Uingereza tangu wakati huo. Wales iliunganishwa rasmi na Uingereza mnamo 1707 na Sheria ya Muungano, ambayo ilianzisha Uingereza.

Wales Kusini ilistawi sana kiviwanda katika karne ya kumi na nane na kumi na tisa kwa maendeleo ya uchimbaji wa makaa ya mawe na chuma. Katika karne ya ishirini, watu wengi wa Wales wamehamia Uingereza na nchi zingine kutafuta nafasi bora za kazi. Katika miongo ya hivi karibuni kumekuwa na upya wa utaifa wa Wales (uzalendo). Kisiasa nakaribu kutoweka katika miaka ya 1950. Kazi za mbao, chuma na ufinyanzi hubakia kuwa na nguvu, hata hivyo. Matumizi ya miundo ya kale ya Celtic ni maarufu kwa wafundi wengi.

Wales wana utamaduni mkubwa wa kuimba kwaya. Tamaduni zao za muziki na ushairi huhifadhiwa kupitia safu ya sherehe za kitamaduni za ushindani kote nchini. Kilele ni Royal National Eisteddfod, shindano la kila mwaka la washairi na wanamuziki linalohudhuriwa na makumi ya maelfu ya watu kila Agosti. Tamasha hilo linajumuisha dansi za watu na aina zote za muziki, kutoka kwa bendi za shaba hadi vikundi vya rock vya Wales. Mashindano pia hufanyika katika nyanja za ushairi, fasihi, maigizo, maigizo, na sanaa ya kuona. Matukio hufanywa kwa Kiwelshi kwa tafsiri ya Kiingereza ya papo hapo. Tamasha hili hufanya kazi kama nguvu kuu ya kuhifadhi utambulisho wa kitamaduni wa Wales. Tamasha la Kimataifa la Eisteddfod huko Llangollen, linalofanyika kila Julai, huwaalika washindani kutoka kote ulimwenguni kushindania zawadi za uimbaji na densi za kitamaduni. Tukio hilo huvutia washiriki mbalimbali. Shindano lingine ni la Cardiff Singer of the Year, ambalo huvutia baadhi ya vijana wenye vipaji vya hali ya juu katika ulimwengu wa opera. Heshima yake imezindua kazi kadhaa zilizofanikiwa sana.

19 • MATATIZO YA KIJAMII

Ukosefu wa ajira, hasa katika maeneo ya mashambani, ni tatizo kubwa nchini Wales. Kama Scotland, Wales imekuwa na kiwango cha juu chauhamiaji na watu wanaotafuta fursa bora za ajira nje ya nchi. Wasiwasi upo katika nyanja nyingi kuhusu uhifadhi wa utamaduni wa Wales. Wengi wana wasiwasi kwamba maadili na utamaduni wa Kiingereza utazidi kutawala, na kwamba maadili na mila za kiasili zitapotea. Hata pamoja na mafanikio ya harakati ya kukuza matumizi ya lugha ya Wales, bado kuna wasiwasi kuhusu kuendelea kwa jamii za mashambani ambako lugha hiyo inastawi. Migogoro ya kimaslahi kati ya wanaozungumza lugha moja ya Kiingereza na wanaozungumza lugha mbili za Kiwelshi inazidi kuwa masuala muhimu katika maeneo mengi.

20 • BIBLIOGRAFIA

Fuller, Barbara. Uingereza. Tamaduni za Dunia. London, Uingereza: Marshall Cavendish, 1994.

Illustrated Encyclopedia of Mankind. London: Marshall Cavendish, 1978.

Moss, Joyce, na George Wilson. Watu wa Dunia: Wazungu wa Magharibi. Utafiti wa Gale, 1993.

Sutherland, Dorothy. Wales. Uchawi wa Msururu wa Dunia. Chicago: Magazeti ya Watoto, 1994.

Theodoratus, Robert B. "Welsh." Encyclopedia of World Cultures (Ulaya). Boston: G. K. Hall, 1992.

Thomas, Ruth. Wales Kusini. New York: Arco Publishing, 1977.

TOVUTI

British Council. [Mtandaoni] Inapatikana //www.britcoun.org/usa/ , 1998.

Huduma ya Habari ya Uingereza. Uingereza. [Mkoani] Inapatikana //www.britain-info.org , 1998.

Mamlaka ya Utalii ya Uingereza. [Mtandaoni] Inapatikana //www.visitbritain.com , 1998.

Pia soma makala kuhusu Welshkutoka Wikipediavikundi vya kitamaduni vimefanya kazi ili kuimarisha utambulisho wa kipekee wa Wales tofauti na utambulisho wa Uingereza.

2 • MAHALI

Wales inamiliki sehemu ya magharibi ya kisiwa cha Uingereza. Ni ndogo kwa ukubwa kuliko jimbo la Massachusetts. Ina mashamba, milima, mabonde, na mito maridadi sana hivi kwamba sehemu moja ya tano ya nchi inatajwa kuwa mbuga ya kitaifa. Mimea ya nchi ni sehemu nyingi za nyasi na misitu. Milima yenye miamba ya Cambrian inatawala sehemu ya kaskazini ya theluthi mbili ya nchi. Sehemu za kati na kusini mwa nchi zimeundwa na nyanda za juu na mabonde. Takriban asilimia 80 ya wakazi wa Wales wanaishi mijini. Eneo lenye watu wengi zaidi ni kusini, eneo la viwanda lenye miji ya Swansea, Cardiff, na Newport.

3 • LUGHA

Kiingereza na Kiwelshi ndizo lugha rasmi za Wales. Matumizi ya Wales yamepungua polepole tangu mwishoni mwa karne ya kumi na nane. Takriban watu wote wa Wales huzungumza Kiingereza. Kiwelisi ni lugha ya Kiselti, iliyo karibu zaidi na lugha ya Kibretoni inayozungumzwa katika sehemu ya Ufaransa. Kiwelisi kilitambuliwa kuwa lugha rasmi mwaka wa 1966. Tangu miaka ya 1960 kumekuwa na harakati za kuongeza matumizi na utambuzi wa Wales. Sasa inafundishwa shuleni, na kuna vituo vya utangazaji vya redio na televisheni vya Wales.

Welsh inajulikana kwa maneno yake marefu, konsonanti mbili, na vokali adimu. Wazungumzaji Kiingerezakupata lugha ngumu sana kutamka. Lugha ya Kiwelshi ina jina ambalo pengine ni refu zaidi ulimwenguni: Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrdrobwllllantysiliogogogoch, jina la mji linalomaanisha "Kanisa la Mtakatifu Maria kwenye shimo karibu na Whirlpool ya Haraka na Kanisa la St. Tysilio karibu na Pango Nyekundu. " (Kwa kawaida hujulikana kama Llan-fair.)

MIFANO YA MANENO YA KIWELI

11> Kiingereza	Kiwelisi
kanisa	lan
ndogo	fach
kubwa	fawr
kichwa	blaen
mwamba	craig
bonde	cwm
ziwa	llyn
mlima	mynydd
mdogo (mmoja)	bach

4 • FOLKLORE

Utamaduni wa Wales umejaa hekaya na hekaya. Hata alama ya taifa ya nchi—joka—ni mnyama wa kizushi. Takriban kila mlima, mto, na ziwa, pamoja na mashamba na vijiji vingi, vinahusishwa na baadhi ya hekaya ya tylwyth teg (fairies), mali za kichawi, au wanyama wa kutisha. Wales wanadai kwamba shujaa wa hadithi wa Uingereza King Arthur, pamoja na mshauri wake mchawi Merlin, walikuwa kutoka Wales. Somo lingine maarufu la hadithi ya Wales ni mkuu Madog ab Owain. Inasemekana aligundua Amerika katika karne ya kumi na mbiliAD.

Angalia pia: Wamarekani wa Iraqi - Historia, Enzi ya kisasa, Mawimbi makubwa ya uhamiaji, Mifumo ya makazi

5 • DINI

Wakristo wengi wa Wales ni Wamethodisti (pia wanaitwa Wasiofuata kanuni). Wales pia ina Kanisa la Anglikana, Kanisa la Presbyterian, na jimbo moja la Kikatoliki. Wales kwa ujumla ni wakali kabisa kuhusu utunzaji wa kidini. Wales pia ina idadi ndogo ya Wayahudi, Waislamu (wafuasi wa Uislamu), Wahindu, Masingasinga (wafuasi wa dini ya Kihindu-Uislamu), na dini nyingine ndogo ndogo. Hizi zimejilimbikizia hasa katika miji mikubwa ya Wales Kusini.

6 • LIKIZO KUU

Likizo halali nchini Wales ni pamoja na Siku ya Mwaka Mpya (Januari 1), Siku ya St. David (Machi 1), Ijumaa Kuu (Machi au Aprili), Jumatatu ya Pasaka (Machi au Aprili), likizo za benki za msimu wa joto na kiangazi, Krismasi (Desemba 25), na Siku ya Ndondi (Desemba 26). Siku ya St. David humkumbuka mtakatifu mlinzi wa Wales. Siku hii, daffodils huuzwa kila mahali na huvaliwa kwenye lapels au kuchukuliwa nyumbani ili kupamba nyumba. Kila Januari, Sikukuu ya Mtakatifu Dwyhwon, mtakatifu wa wapenzi wa Wales, hufanyika. Hata hivyo, inabadilishwa hatua kwa hatua na Siku ya Mtakatifu Valentine (Februari).

7 • RITE ZA KIFUNGU

Wales wanaishi katika nchi ya Kikristo ya kisasa, yenye viwanda vingi. Taratibu nyingi ambazo vijana hupitia ni taratibu za kidini. Hizi ni pamoja na ubatizo, ushirika wa kwanza, kipaimara, na ndoa. Kwa kuongezea, maendeleo ya mwanafunzi kupitia mfumo wa elimu mara nyingi huwekwa alamana vyama vya kuhitimu.

8 • MAHUSIANO

Wales wanajulikana kwa uchangamfu na ukarimu wao. Watu wana urafiki na majirani zao. Marafiki huacha kupiga gumzo kila wanapokutana. Mialiko ya chai hutolewa kwa urahisi na kukubaliwa.

9 • HALI YA MAISHA

Wakazi wa vijijini wamekuwa wakiishi katika nyumba zilizopakwa chokaa na mashamba. Katika siku za nyuma, Cottages nyingi zilikuwa na chumba kimoja au mbili tu, pamoja na loft ya kulala. Aina nyingine ya makao ya kitamaduni yalikuwa nyumba ndefu, jengo la orofa moja ambalo lilikuwa na familia upande mmoja na mifugo upande mwingine. Nyumba katika maeneo ya uchimbaji wa makaa ya mawe kwa ujumla ina nyumba za safu zilizojengwa katika karne ya kumi na tisa. Wana paa za slate, kuta za mawe, na bafu za nje. Sehemu kubwa ya nyumba za zamani hazina huduma za kisasa (kama vile joto la kati) ambazo watu nchini Marekani huchukulia kawaida. Hivi majuzi kama miaka ya 1970, ilikuwa kawaida kwa watu wanaoishi katika nyumba za wazee kutumia majiko yanayotumia makaa ya mawe kwa joto. Sehemu za moto au hita za umeme zilitumiwa kupasha joto vyumba vingine isipokuwa jikoni.

10 • MAISHA YA FAMILIA

Familia na ukoo ni muhimu sana nchini Wales. Doti ya Wales juu ya watoto wao. Matukio maalum hutumiwa na washiriki wa familia kubwa ya mtu. Watu wa Wales wanapokutana kwa mara ya kwanza, mara nyingi huulizana maswali ili kujua ikiwa wana jamaa wanaofanana. TheWelsh jadi ndoa marehemu na alikuwa na uchumba muda mrefu. Katika jamii za wakulima, watoto wa kiume waliokomaa kwa ujumla hubaki nyumbani wakifanya kazi kwenye mashamba ya wazazi wao hadi watakapooana, na mtoto wa kiume mdogo hurithi shamba hilo.

Familia nyingi leo zina kati ya mtoto mmoja hadi watatu. Familia za Wales hutumia muda mwingi nyumbani. Maisha katika maeneo ya vijijini huwa ya faragha sana, na safari ya maili 20 (kilomita 32) hadi kijiji jirani inachukuliwa kuwa kazi kubwa. Siku ya Jumapili, wengi huhudhuria kanisa, ambalo hufuatwa na chakula cha jioni cha Jumapili, mlo muhimu zaidi wa juma. Baada ya chakula cha jioni, wanaume mara nyingi hukutana na marafiki zao kwenye baa (bar). Katika familia za kitamaduni za wafanyikazi, wanawake wachache wameajiriwa kijadi nje ya nyumba.

11 • NGUO

Wales huvaa mavazi ya kawaida ya Kimagharibi kwa hafla za kawaida na rasmi. Hata hivyo, kwenye sherehe bado unaweza kuona wanawake wakiwa wamevalia mavazi yao ya kitamaduni ya kitaifa. Hizi ni pamoja na nguo ndefu, aproni za cheki, kola nyeupe, na kofia ndefu nyeusi (kitu kama kofia ya mchawi lakini isiyo na ncha na yenye ukingo mpana) inayovaliwa juu ya leso nyeupe. Katika matukio kama hayo, wanaume wanaweza kuvaa fulana zenye mistari juu ya mashati meupe na breeti za urefu wa magoti na soksi nyeupe za juu.

12 • CHAKULA

Vyakula vya kiasili vya Wales ni upishi rahisi, wa chini kwa ardhi. Supu na mchuzi ni sahani maarufu, na Wales wanajulikana kwa boraubora wa kondoo, samaki, na dagaa wao. Rarebit ya Wales inayojulikana ni sahani halisi ya Wales. Inajumuisha toast iliyopakwa mchanganyiko wa maziwa, mayai, jibini, na mchuzi wa Worcestershire - sandwich ya awali ya jibini iliyooka. Mlo mmoja ambao baadhi ya wageni wanapendelea kuepuka ni mkate wa kuoka, aina ya mwani uliotayarishwa kimila na oatmeal na bacon. Wales huoka aina mbalimbali za vitandamlo vya kupendeza ikiwa ni pamoja na bara brith, mkate maarufu uliotengenezwa kwa zabibu kavu na korongo ambao umelowekwa kwenye chai usiku kucha, na mkate wa tangawizi wa Wales—uliotengenezwa bila tangawizi!

13 • ELIMU

Elimu ya Wales inafuata mtindo sawa na ule wa Uingereza, na elimu inahitajika kati ya umri wa miaka mitano na kumi na sita. Wanafunzi hufanya mtihani wakiwa na umri wa miaka kumi na moja. Baada ya hapo, wanahudhuria shule za sekondari zinazowatayarisha kwa chuo kikuu, shule za kina zinazotoa elimu ya jumla, au shule za ufundi kwa ajili ya mafunzo ya ufundi stadi.

14 • URITHI WA UTAMADUNI

Fasihi ya lugha ya Welsh ni miongoni mwa mila kongwe ya fasihi inayoendelea huko Uropa, ikiwa na baadhi ya kazi zake bora za mapema zaidi za karne ya sita BK . Washairi wa Wales wamepata kutambuliwa katika ulimwengu unaozungumza Kiingereza tangu karne ya kumi na saba. Mshairi mashuhuri wa kisasa wa Wales alikuwa Dylan Thomas (1914–53), mwandishi wa jarida pendwa la Krismasi ya Mtoto huko Wales, mchezo wa redio Under Milk Wood, na mashairi mengi yanayojulikana.

Wales ni watu wa muziki sana. Tamaduni zao za kwaya ni pamoja na kwaya za wanaume mashuhuri, waimbaji wa pekee, na waimbaji wa pop akiwemo Tom Jones. Bendi za muziki wa Rock kama vile Alarm na Manic Street Preachers pia hutoka Wales. Waigizaji kadhaa mashuhuri ni Wales, anayejulikana zaidi akiwa Anthony Hopkins na marehemu Richard Burton.

15 • AJIRA

Kati ya miaka ya 1800 na katikati ya miaka ya 1900, uchimbaji wa makaa ya mawe na uzalishaji wa chuma na chuma ulisitawi nchini Wales. Hata hivyo, wafanyakazi waliteseka na hali ngumu ya kazi, kwani mali nyingi zilikwenda kwa wenye viwanda walio nje ya nchi. Viwanda vingine vikuu vya Wales vilijumuisha nguo na uchimbaji wa mawe. Wales wengi walihamia Uingereza mwanzoni mwa miaka ya 1930 kwa sababu ya ukosefu mkubwa wa ajira kwa sababu ya Unyogovu Mkuu. Tangu Vita vya Kidunia vya pili (1939-45), tasnia za jadi za Wales zimebadilishwa na tasnia nyepesi, plastiki, kemikali, na vifaa vya elektroniki. Watu wengi wameajiriwa katika tasnia ya huduma ikiwa ni pamoja na ujenzi na uzalishaji wa umeme. Ufugaji wa maziwa, ng’ombe, na kondoo bado unasitawi, na Wales wangali wanavua katika boti zao za kitamaduni—ziitwazo coracles— zilizotengenezwa kwa matawi ya mierebi na hazel yaliyofunikwa kwa ngozi. Wafanyakazi katika viwanda vya Wales wana kiwango cha juu cha umoja. Wales hivi karibuni imepata ongezeko kubwa la uwekezaji wa kigeni. Hata hivyo, inabakiakiuchumi nyuma ya mikoa yenye mafanikio zaidi ya Uingereza.

16 • SPORTS

Raga ndio mchezo maarufu zaidi wa Wales. Ilianzishwa kwa Wales karibu karne iliyopita kutoka Uingereza, ambako ilianzia. Mechi za kimataifa, haswa dhidi ya England, huleta ari ya kitaifa. Wanapewa hadhi sawa na Msururu wa Dunia au Super Bowl nchini Merika. Soka (inayoitwa "mpira wa miguu") na kriketi pia huchezwa sana, na mbio za mbwa na mbio za farasi ni maarufu pia.

17 • BURUDANI

Katika muda wao wa ziada, watu wa Wales hufurahia filamu na televisheni. Watu wengi hushiriki katika aina fulani ya utengenezaji wa muziki. Uimbaji wa kwaya ni maarufu sana. Wanaume kwa kawaida hutumia saa zao nyingi za burudani wakishirikiana katika baa za ujirani (baa). Duru za wanawake na mikutano ya kila wiki zimeenea katika vijiji vya Wales, kama vile vilabu vya wakulima vijana. Katika maeneo yanayozungumza Wales, shirika la vijana Urdd gobaith Cymru (The Order of Hope of Wales) hupanga kambi za majira ya joto, matembezi ya burudani, na maonyesho ya muziki na ya kuigiza, na kubeba ujumbe wa amani kwa vijana wa ulimwengu. Shughuli maarufu za nje ni pamoja na uwindaji, uvuvi, kupanda mlima, farasi wa farasi, (kupanda farasi) gofu, kuogelea, kupanda miamba, na kuruka juu.

18 • UFUNDI NA MAPENZI

Ufundi wa kitamaduni kama vile uhunzi, uchunaji ngozi, kutengeneza nguzo na ushonaji shaba ulikuwa na