ETNONIM: turklar

Xitoyda yashovchi tatar xalqlari barcha tatar xalqlarining atigi 1 foizini tashkil qiladi. Xitoydagi tatarlar soni 1990-yilda 4837 kishini tashkil etgan boʻlsa, 1957-yildagi 4300 tadan koʻp. Tatarlarning koʻpchiligi Shinjon-Uygʻur avtonom viloyatining Yining, Qoʻqek va Urumchi shaharlarida istiqomat qilishgan, garchi 1960-yillarning boshlariga qadar ularning bir qismi chorvachilik bilan shugʻullangan Shinjon. Tatar tili Oltoy oilasining turkiy bo'limiga kiradi. Tatarlarning o‘ziga xos yozuv tizimi yo‘q, aksincha, uyg‘ur va qozoq yozuvlaridan foydalanadi.

Tatarlarga oid eng qadimgi xitoy yozuvlarida, VIII asrga oid yozuvlarda ular "Dadan" deb ataladi. Taxminan 744 yilda parchalanib ketgunga qadar ular Turk xoqonligi tarkibida bo'lgan. Shundan so'ng tatarlar mo'g'ullar tomonidan mag'lub bo'lgunlaricha kuchayib bordilar. Tatarlar boyarlar, qipchoqlar va moʻgʻullar bilan aralashib ketdi va bu yangi guruh hozirgi tatarga aylandi. O'n to'qqizinchi asrda ruslar O'rta Osiyoga ko'chib o'tganlarida ular Volga va Kama daryolari bo'ylab o'z vatanlarini tashlab ketishgan, ba'zilari esa Shinjonda qolgan. 1851 va 1881 yillardagi Xitoy-Rossiya shartnomalari tufayli yaratilgan savdo imkoniyatlari natijasida tatarlarning aksariyati chorva mollari, gazlama, moʻyna, kumush, choy va boshqa tovarlar bilan shahar savdogarlari boʻlishgan. Kichik ozchilik tatarlar chorvachilik va dehqonchilik bilan shugʻullangan. Ehtimol, tatarlarning uchdan bir qismi tikuvchi yoki kichik ishlab chiqaruvchilar bo'lib, kolbasa qutilari kabi narsalarni yasagan.

Tatar oilasining shahar uyi loydan qurilgan bo'lib, devorlarda isitish uchun o'choq quvurlari mavjud. Ichkarida gobelenlar bilan osilgan, tashqarisida daraxtlar va gullar bilan qoplangan hovli bor. Ko‘chmanchi chorvador tatar chodirlarda yashagan.

Tatar dietasi o'ziga xos pishiriqlar va keklarni, shuningdek, pishloq, guruch, qovoq, go'sht va quritilgan o'riklarni o'z ichiga oladi. Ular spirtli ichimliklar ichishadi, biri fermentlangan asaldan, ikkinchisi esa yovvoyi uzum sharobidan.

Musulmon bo'lishiga qaramay, shahar tatarlarining aksariyati monogamdir. Tatarlar kelinning ota-onasining uyida turmush qurishadi va er-xotin odatda birinchi farzandi tug'ilgunga qadar u erda yashaydi. To'y marosimi uzoq davom etadigan sevgi va baxtning ramzi sifatida kelin va kuyov tomonidan shakarli suv ichishni o'z ichiga oladi. O'liklar oq matoga o'ralgan holda dafn etiladi; Qur'on o'qilayotgan paytda xizmatchilar jasadni dafn etgunicha uning ustiga bir hovuch tuproq tashlashadi.

Bibliografiya

Ma Yin, ed. (1989). Xitoyning ozchilik millatlari, 192-196. Pekin: xorijiy tillar matbuoti.

Milliy ozchiliklar savollari tahririyati guruhi (1985). Xitoyning ozchilik millatlari haqida savollar va javoblar. Pekin: Yangi dunyo matbuoti.

Shvarts, Genri G. (1984). Shimoliy Xitoyning ozchiliklari Xitoy: So'rov, 69-74. Bellingham: G'arbiy Vashington universiteti matbuoti.